رکورد احمدی‌ نژاد و روحانی
استیضاح ‌ها در تاریخ پس از انقلاب نشان می‌ دهد که طرح ‌های استیضاح مطرح شده درباره وزیران دو کابینه حسن روحانی تا امروز، با تعداد استیضاح ‌های دو دولت محمود احمدی ‌نژاد برابری می ‌کند. در هر دو کابینه محمود احمدی‌ نژاد و هر دو کابینه حسن روحانی ۹ جلسه استیضاح برگزار شد و از این تعداد در کابینه ‌های هر دو رئیس‌ جمهوری۳ استیضاح موجب برکناری ۳ وزیر و ۶ استیضاح دیگر منجر به ابقاء وزرا شد. تنها تفاوت در عنوان وزیرانی است که استیضاح شده‌اند. اگرچه هر ۹ استیضاح در دولت‌ های احمدی ‌نژاد مربوط به وزیران مختلف بود، در دولت روحانی اما از میان ۹ استیضاح ۳ استیضاح مربوط به عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی و ۲ استیضاح نیز مربوط به علی ربیعی وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی می ‌شود.
در سایر دولت‌ های پس از انقلاب نیز ۷ جلسه استیضاح در دولت سید‌محمد خاتمی برگزار شد که از آن میان ۲ استیضاح به برکناری دو وزیر یعنی عبدالله نوری وزیر وقت کشور و احمد خرم وزیر وقت راه و ترابری منجر شد. ۴ جلسه استیضاح نیز در دولت اکبر هاشمی ‌رفسنجانی برگزار شد که مجلسی ‌ها تنها ایرج فاضل وزیر وقت بهداشت را از سمت خود برکنار کردند. پیش از آن نیز در دولت میرحسین موسوی ۳ جلسه استیضاح برگزار شد که هیچكدام به برکناری وزیر نینجامید.
دلایل موفقیت استیضاح
با این همه چرا دكتر مسعود کرباسیان از کابینه روحانی کنار گذاشته شد؟
اگر بخواهیم به ‌صورت مختصر دلایل موفقیت استیضاح کرباسیان را بیان کنیم، می‌ توان آن را در «دفاع ضعیف کرباسیان و نمایندگان مدافع»، «لابی‌ های کم‌ اثر»، «فضای حاکم بر اقتصاد ایران»، «طرح سوال از رئیس‌ جمهور» و «بی‌توجهی به نظرات فراکسیونی» جست‌وجو کرد. به نظر می ‌رسد فضای صحن علنی بیش از همه تحت ‌تاثیر دو موضوع بی ‌شور و هیاهو پیگیری شد؛ نخست آنکه مجلس همچنان تحت ‌تاثیر جلسه استیضاح علی ربیعی بود که ۱۷ مرداد امسال برگزار شد و حواشی سنگین آن که تا حدی مجلس را با اتهاماتی رو به ‌رو کرد؛ جلسه‌ای که از ظاهر آرام آن نمی ‌شد رای موافق به استیضاح کرباسیان را پیش‌ بینی کرد. به جز تنش کوتاهی که آن هم بر اثر یک سوء‌ تفاهم میان عبدالرضا عزیزی نماینده شیروان و مهرداد لاهوتی نماینده لنگرود رخ داد، جلسه بسیار آرام برگزار شد. دوم به ‌نظر می ‌رسد نمایندگان بیش از آنکه بر استیضاح کرباسیان و عملکرد او متمرکز شده باشند، خود را برای جلسه سوال از رئیس‌ جمهور آماده کردند. شاهد این مدعا تمرکز اظهارات اغلب مدافعان استیضاح دكتر کرباسیان بر انتقاد از حسن روحانی است.
"نه" به تصمیم فراکسیونی
از سوی دیگر اینبار هیچ فراکسیونی نتوانست با نظر اعلامی خود به ‌صورت تشکیلاتی بر نتیجه استیضاح اثر بگذارد. با وجود آنکه هر سه فراکسیون سیاسی مجلس یعنی فراکسیون امید (اصلاح ‌طلبان)، ولایی (اصولگرایان) و مستقلین (اصولگرایان معتدل) با استیضاح کرباسیان مخالفت کردند، اما آنچه در نتیجه ظاهر شد؛ آن بود که با وجود تصمیم فراکسیونی نمایندگان به ‌صورت فردی تصمیم خود را درباره این استیضاح در برگه‌ های رای نوشتند. چهره شاخص این تصمیم غیر فراکسیونی الیاس حضرتی بود که حتی با وجود مخالفت فراکسیون امید با این استیضاح از عضویت در آن استعفا و به‌ عنوان موافق استیضاح نطق کرد.
دفاع ضعیف
از منظری دیگر دفاع ضعیف دكتر كرباسيان و نمایندگان مدافع وي نیز در عدم ‌اعتماد مجلس به او بی ‌اثر نبود. بر اساس آنچه در جلسه استیضاح گذشت، نه حامیان دكتر کرباسیان به دفاع قوی از وي پرداختند و نه خود او توانست عملکرد خود را به‌ خوبی برای نمایندگان شرح دهد؛ چراكه دفاع وزیر از عملکردش خطابه‌ای بیش نبود. البته کرباسیان تاکید کرده بود که یکسال وزارت او فرصت کمی برای حل مشکلات تاریخی اقتصاد ایران بود. واکنش‌ ها در فضای مجازی به این موضوع درست در میانه اظهارات دكتر کرباسیان آغاز شد و کاربران فضای مجازی دفاع وزیر اقتصاد از خود را اینگونه تعبیر کردند که گویی در کشور مشکل اقتصادی وجود ندارد. به ‌نظر می ‌رسد مشاوران وزیر نتوانستند به ‌خوبی از تاکتیک‌های اقناعی برای نمایندگان و حتی افکار عمومی بهره گیرند.
لابی‌ های کم‌ اثر
همچنین دفاع بی‌ رمق کرباسیان و نطق منتقدان وي از همان لحظه ‌های نخستین حکایت از آن داشت که او لابی ‌های موثری برای عبور از این استیضاح نداشت. این در حالی است که نکات مطرح شده در نطق منتقدان دكتر کرباسیان شاید برای هر وزیر اقتصاد ادوار گذشته نیز صادق باشد. بنابراین می ‌توان گفت آنچه دكتر کرباسیان را در مسیر استیضاح به سوی برکناری از وزارت اقتصاد سوق داد؛ کارنامه و عملکرد یکساله او نبود؛ بلکه فضای حاکم بر اقتصاد ایران و اتفاقات اقتصادی رخ داده طي چند ماه اخیر بود که واکنش نمایندگان را برانگیخت. مجلسی ‌ها بارها بر لزوم ترمیم تیم اقتصادی دولت تاکید می‌ کردند؛ اما از آنجا که تنها می‌ توانستند در تغییر وزیر اقتصاد اثر بگذارند، او را به‌ دلیل آنچه سوء ‌مدیریت در اقتصاد کشور می‌ خواندند، استیضاح کردند.
دكتر كرباسيان: به نمايندگان حق مي دهم كه نگران مردم باشند
دكتر كرباسيان در جلسه استیضاح خود در مجلس شوراي اسلامي گفت: من هیچ زمانی نگفتم فقط در دایره مسئولیت خود پاسخگو هستم؛ بلكه به عنوان عضوی از دولت هميشه پاسخگو هستم. ای کاش کسانی که در موافقت با استیضاح صحبت کردند، سوالات را قبلا به من می ‌دادند. اگر حوادث غیر ارادی نبود، می ‌توانستیم نشانه‌های روند بهبود اقتصاد را در کشور ببینیم.
وي در ادامه گفت: من به عنوان وزیر اقتصاد به تک تک نمایندگان حق می ‌دهم که نگران مردم باشند. می‌ دانم سفره‌ های مردم با برخی آمارهای اقتصادی تناسبی ندارد. با نهایت صداقت مطالبات ملت را محترم می ‌شمارم. قبول می ‌کنم که از ابتدای بهار سالجاري اقتصاد ما تحت تاثیر اثرات روانی تحریم دچار نوسان شد؛ اما این به معنی آن نیست که اقتصاد کلا ناکارآمد شده است. واقعا متاسفم به جای اینکه توان خود را روی بهبود زندگی مردم بگذارم، روی عناد دشمنان می ‌گذارم. ریشه تلاطم اقتصادی کشور یک قرن است گریبان ما را گرفته است. ریشه تلاطم موجود نه صرفا ساختار اقتصادی داخل کشور؛ بلکه متاثر از بد عهدی نظام سلطه است.
در طول يكسال نمي توان همه مشكلات را حل و فصل كرد
وي تاكيد كرد: نمی ‌توان انتظار داشت كه در طول یکسال تمام مسائل تاریخی را حل و فصل کرد. تهدیدهای برون ‌زا هم برای ترکیه پیش آمد، اما آنها نه به قطع فروش نفت تهدید شدند، نه به محدویت پتروشیمی تهدید شدند و نه به بستن سوئیفت.
دكتر کرباسیان در ادامه دفاع خود تاكيد كرد: تا اول شهریور صادرات غیرنفتی بالای 19 میلیارد دلار رسیده و مازاد تجاری مثبت داریم؛ همچنین به واسطه تلاش های وزارتخانه شاخص جهانی لجستیک کشور 32 رتبه بهبود داشت. در زمینه دولت الکترونیک وزارت اقتصاد پیشتاز بود؛ در همين زمينه یکی از ریشه‌های فساد در دولت تعدد حساب های بانکی بود كه برخی از آنها را بستیم. با تکمیل سامانه جامع دارایی ‌های دولت، 3 هزار میلیارد دلار سرمایه دولت را شناسایی کردیم.
وي همچنين افزود: در سال 96 رتبه اول مبارزه با قاچاق مواد مخدر و رتبه دوم مبارزه با کالا را داشتیم؛ با پردازش اطلاعات مالی و بدون شلیک یک گلوله جرایم مالی شناسایی شد. پرونده های فساد را بدون هیاهو دنبال کردیم. برای اولین بار 3200 فرار مالیاتی را رسیدگی و پیگیری کردیم. از سوي ديگر اظهارنامه‌های مالیاتی به صورت الکترونیک بارگذاری می‌ شود. میزان وابستگی به نفت از 35 درصد به 25 درصد رسیده و از هر چهار ریالی که در دولت هزینه می‌ شود سه ریال آن را وزارت اقتصاد فراهم می کند. در همين خصوص به رغم بازگشت تحریم‌ها 5 میلیارد دلار جذب سرمایه‌گذاری داشتیم.
از عملكرد وزارت اقتصاد دفاع مي كنم
دكتر كرباسيان در بخش پاياني دفاعیات خود در جلسه استیضاح تاكيد كرد: از عملکرد وزارت اقتصاد دفاع می‌کنم. من نيز نگران این سرزمین هستم و تجربه 40 ساله خود را جمع کرده‌ام. من تیم حرفه‌ای را بر اساس شایستگی انتخاب کرده‌ام. شما حتی یک مورد را هم نمی‌ توانید پیدا کنید که بر اساس روابط شخصی انتخاب کرده باشم. من مدیری نتیجه ‌گرا و بی‌ تعارف هستم. اگر حمايت مجلس باشد، می‌ توان در لوای ثبات مدیریتی کشور را نجات داد.
وي گفت: من متوجه عمق مشکلات مردم هستم. اگر اقدامات ما به خاطر عناد دشمنان به ثمر ننشست، پوزش می‌طلبم؛ هر چند كه عملکرد تمام زیر مجموعه‌های وزارت اقتصاد مطلوب بوده است. شرایط خطیر است، اما الان نسبت به گذشته آزموده‌تر شده‌ایم. اگر در جنگ‌های متعارف سپاه و وزارت دفاع مطرحند، وزارت اقتصاد در جنگ اقتصادی مطرح است. اگر از رای اعتماد شما برخوردار شوم، با روحیه‌ای مضاعف ادامه خواهم داد و تا پای جان در خدمت کشور هستم.