دکتر ولی اله سیف رییس کل بانک مرکزی ضمن بیان مطلب فوق در بیست و هشتمین همایش بانکداری اسلامی نظام مالی کشور را بانک محور خواند و گفت: در حال حاضر سهم عمده تامین مالی اقتصاد بر عهده نظام بانکی است. با وجود اتکاء بیش از اندازه تامین مالی اقتصاد به نظام بانکی از یک سو و شرایط تنگنای اعتباری در شبکه بانکی کشور از سوی دیگر، نظام بانکی با حداكثر توان خود در تأمین مالی بخش های اقتصادی مشاركت داشته و توانسته به توفیقات قابل قبولی دست یابد.
رییس شورای پول و اعتبار با اشاره به اینکه بانک مرکزی همگام و همراه با شبكه بانكی اقدامات موثری را به منظور ایجاد بستر تأمین مالی مناسب در اقتصاد انجام داده است، گفت: این بانک علاوه بر ایجاد فضای باثبات در بازار ارز و مهار انتظارات تورمی، اقدامات دیگری را در فضای اقتصادی کشور انجام داده که از مهمترین آنها میتوان به حل معضل موسسات مالی غیرمجاز، تلاش جدی برای رفع مولفههای موثر بر چسبندگی رو به پایین نرخهای سود، ساماندهی بدهی بانک ها به بانک مرکزی، تسهیل تامین مالی بنگاههای كوچك و متوسط و همچنین اجرای طرح ضربتی قرضالحسنه ازدواج اشاره کرد.
*تأثیرپذیری بالای رشد اقتصادی از بخش های غیرنفتی در سالجاری
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه رشد اقتصادی در سالجاری از بخش های غیرنفتی اقتصاد تأثیر می پذیرد، اظهار کرد: در سال ۹۵ رشد اقتصادی بسیار بالا عمدتاً متأثر از رشد بخش نفتی اقتصاد بود، اما در سالجاری انتظار میرود رشد اقتصادی تأثیرپذیری بسیار بالایی از رشد بخشهای غیرنفتی اقتصاد داشته باشد.
سیف درباره افزایش اندک نرخ بیکاری در سال گذشته گفت: در حوزه اشتغال نیز باید به این نكته اشاره كرد كه اگرچه نرخ بیكاری در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ اندكی افزایش یافته است (از ۱۲.۲ درصد در سال ۹۴ به۱۲.۶درصد در سال ۹۵)، طی این مدت حجم اشتغال فزاینده بوده و افزایش اندك نرخ بیكاری رخ داده در سال گذشته عمدتاً از بالا رفتن نرخ مشاركت نیروی كار ناشی بوده است.
رییس شورای پول و اعتبار مهمترین دستاورد اقتصادی دولت و بانك مركزی در سال ۹۵ را دستیابی به سطوح تكرقمی نرخ تورم پس از ۲۶ سال عنوان کرد و گفت: با در نظر گرفتن تهدیدهای تورمی ناشی از رشد بالای متغیرهای پولی طی چند سال گذشته، روند نرخ تورم در ماههای ابتدایی سال ۹۶ اندكی تغییر جهت داده و روند افزایشی در پیش گرفت. هر چند كه این مسئله نگرانیهای جدی را در خصوص بازگشت نرخ تورم به سطوح دو رقمی ایجاد میكرد اما خوشبختانه روند نرخ تورم نقطه به نقطه به عنوان یك شاخص پیشنگر در زمینه نرخ تورم كاهش یافت. وی افزود: نرخ تورم نقطه به نقطه براساس سال پایه ۱۰۰=۹۵ از ۹.۴ درصد در تیرماه ۹۶ به ۸.۶ درصد در مردادماه سالجاری رسید. امید است با استمرار روند كاهشی نرخ تورم نقطه به نقطه، نرخ تورم در سطوح تكرقمی استمرار یافته و زمینه اصلی ایجاد فضای باثبات برای فعالیتهای اقتصادی و به تبع آن خروج غیرتورمی از ركود حاصل شود.
رییس کل بانک مرکزی با اشاره به تحولات رخ داده در متغیرهای پولی تصریح کرد: حجم نقدینگی در پایان تیر ۹۶ به رقم ۱۳۳۳۷.۴ هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به اسفند و تیر ۹۵ به ترتیب معادل ۶.۴ و ۲۳.۳ درصد رشد نشان میدهد. همچنین حجم پایه پولی با ۶۵.۴ هزار میلیارد ریال افزایش نسبت به اسفند ۹۵ به رقم ۱۸۶۳.۷ هزار میلیارد ریال در پایان تیر ۹۶ رسید که نسبت به اسفند و تیر ۹۵ به ترتیب معادل ۳.۶ و۱۶.۶ درصد رشد داشته است.
سیف مطالبات بانک مرکزی از بانک ها در دوره مورد اشاره با سهمی معادل ۴.۵ واحد درصد را مهمترین عامل رشد ۳.۶ درصدی پایه پولی نسبت به پایان سال ۹۵ دانست و اظهارکرد: براساس بررسی عوامل موثر بر رشد پایه پولی در پایان تیر ۹۶ می توان گفت که افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی نیز عمدتاً از رویکردهای شبه بودجهای دولت و مواردی نظیر خرید تضمینی محصولات کشاورزی راهبردی (به ویژه گندم) و همچنین ضعف مدیریت منابع و مصارف در برخی از بانک ها نشأت گرفته است. وی رویکرد سال گذشته دولت در خصوص استفاده از منابع بانکی را در افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی موثر عنوان و بیان کرد: هر چند در پایان سال ۹۵ اجرای بخشی از تبصره (۳۵) قانون اصلاح قانون بودجه سال ۹۵(مصوب شهریورماه ۹۵) تا حدودی از روند فزاینده افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی کاست اما با توجه به تداوم رویكرد سال گذشته دولت در خصوص استفاده از منابع بانكی برای پیگیری طرحهای حمایتی (در حوزه خرید تضمینی محصولات کشاورزی و اشتغالزایی) و همچنین اعطای خط اعتباری به منظور ساماندهی موسسات مالی غیرمجاز در سالجاری، نگرانیها در خصوص افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی کماکان پابرجاست. همچنین در پایان تیر ۹۶ ضریب فزاینده نقدینگی با ۲.۷ درصد رشد نسبت به پایان سال ۹۵ به ۷.۱۵۶ رسید که در مقایسه با رشد دوره مشابه سال ۹۵ (۲.۰ درصد)، ۰.۷ واحد درصد افزایش نشان میدهد.
*تأمین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی؛ اولویت اصلی سیاست های اعتباری
رییس شورای پول و اعتبار از اعطای بیش از ۱۵۳۳.۱ هزار میلیارد ریال تسهیلات طی چهار ماهه سال ۹۶ از سوی شبکه بانکی به بخشهای مختلف اقتصادی خبر داد و اظهار کرد: این میزان نسبت به رقم دوره مشابه سال قبل ۱۲۹۵.۱ هزار میلیارد ریال طی چهارماهه سال ۹۵ به میزان ۱۸.۴ درصد افزایش نشان میدهد. وی اولویت اصلی سیاستهای اعتباری بانک مرکزی را تامین مالی سرمایه در گردش واحدهای تولیدی دانست و گفت: بر این اساس ۶۴.۹ درصد از تسهیلات پرداختشده طی چهارماهه اول سال ۹۶ صرف تامین مالی سرمایه در گردش واحدهای تولیدی شده است. البته این سیاست با قوت بیشتری در بخش صنعت و معدن نیز دنبال شده؛ به گونهای که از مجموع تسهیلات پرداخت شده در این بخش، ۸۶.۷ درصد صرف سرمایه در گردش واحدهای صنعتی و معدنی شده است.
سیف از اعطای ۱۷۵ هزار میلیارد ریال تسهیلات به ۲۴.۹ هزار بنگاه تولیدی كوچك و متوسط در سال گذشته خبر داد و عنوان کرد: در راستای حمایت از واحدهای تولیدی کوچک و متوسط، این بانک در ابتدای سال ۹۵ نسبت به تنظیم «دستورالعمل تأمین مالی بنگاههای کوچک و متوسط» اقدام و آن را به شبکه بانکی ابلاغ کرد که این امر شرایط مناسبی را برای تأمین مالی واحدهای یاد شده ایجاد کرد. همچنین در سالجاری نیز دستورالعمل تأمین مالی بنگاههای کوچک و متوسط پیشبینی شده است که ۳۰۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات توسط شبکه بانکی به این بنگاهها پرداخت شود.
رییس شورای پول و اعتبار از اعطای مبلغ ۲۰۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات بانکی به بنگاه های کوچک و متوسط به منظور ایجاد فرصت های شغلی جدید خبرداد و گفت: طبق آئیننامه اجرایی بند "الف" تبصره ۱۸ قانون بودجه سال ۹۶ مقرر شده است مبلغ ۲۰۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات بانکی به منظور ایجاد فرصتهای شغلی جدید و پایدار برای بهرهبرداری از مزیتهای نسبی و رقابتی با اولویت مناطق روستایی، عشایری و محروم به طرحها و پروژههای کوچک، متوسط و صنایع دستی پرداخت شود.
*حاکمیت ثبات در بازار ارز
سیف وضعیت بازار ارز را با ثبات ارزیابی کرد و گفت: بررسی آخرین تحولات بازار ارز گویای آن است که متوسط نرخ دلار در بازار آزاد در پنجماهه اول سالجاری نسبت به مدت مشابه سال ۹۵ به میزان ۸ درصد رشد داشته است. همچنین در دوره مورد بررسی، ضریب تغییرات نرخ دلار در بازار آزاد نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان ۰.۱ واحد درصد کاهش یافته و با توجه به کاهش ۳.۳ درصدی انحرافمعیار این نرخ میتوان گفت بازار ارز از ثبات مناسبی برخوردار بوده است.
رییس کل بانک مرکزی تحولات نرخ ارز در بازارهای داخلی را ناشی از تغییر برابری ارزها در بازارهای جهانی و تغییرات متغیرهای اقتصاد کلان دانست و اظهار کرد: بانک مرکزی با توجه به این موضوع در برنامههای آتی خود و در راستای برقراری شرایط مناسب برای اجرای کامل یکسانسازی نرخ ارز، کماکان بر حفظ ثبات و آرامش بازار، تنظیم و ابلاغ دستورالعملهای ناظر بر بازار ارز، فراهم شدن پیشنیازهای لازم در این زمینه و کاهش شکاف بین نرخهای ارز در بازار آزاد و بازار بین بانکی تاکید دارد.
عالی ترین مقام بانک مرکزی مداخله فعالانه بانک مرکزی در بازار بین بانکی ریالی را منجر به کاهش نرخ سود در این بازار دانست و گفت: هر چند كه به واسطه مشكلات ساختاری در ترازنامه بانكها و موسسات اعتباری، متوسط نرخ سود در بازار بین بانكی به طور قابل توجهی در ابتدای سال ۹۴ افزایش یافته بود، اما در سایه تمهیدات و اقدامات بانك مركزی در این بازار، متوسط نرخ سود بازار بین بانكی ریال در سال ۹۴ كاهش قابل ملاحظهای یافت و از ۲۸.۱ درصد در فروردین ۹۴ به رقم ۱۸.۸ درصد در پایان سال ۹۵ رسید. وی در ادامه خاطرنشان کرد: با این حال و علیرغم افزایش اندك این نرخ در ماههای ابتدایی سال ۹۶ و در سایه مداخله فعالانه بانک مرکزی در بازار بینبانکی ریالی، نرخ سود بازار بین بانكی ریالی مجدداً روند كاهشی در پیش گرفته و به سطوح پایینتر از ۱۹ درصد در روزهای اخیر تقلیل یافت.
* مشکلات نظام بانکی در نرخ سودهای بانکی نمایان شده است
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه در حال حاضر بازار پول به عنوان تامینکننده اصلی نیازهای مالی بنگاههای اقتصادی با مشکلات عدیدهای مواجه است که نتیجه تمامی آنها در افزایش نرخ سود و چسبندگی رو به پایین آن تجلی یافته است افزود: از جمله نمودها و نتایج بروز پدیده تنگنای اعتباری و مشکلات نقدینگی بانکها میتوان به مواردی نظیر مطالبات غیرجاری آشکار و پنهان، حجم بالای مطالبات بانکها از بخش دولتی (دولت و شرکتهای دولتی)، رسوب انواع داراییهای غیرتسهیلاتی و نقدپذیری پایین آن (مانند املاک و مستغلات و سهام) اشاره کرد که در عمل باعث شده تا حجم قابل توجهی از داراییهای شبکه بانکی از فرایند واسطهگری مالی بانكها خارج شود.
*طرح اصلاح نظام بانکی گامی رو به جلو برای حل مشکلات بانک هاست
سیف با اشاره به اینکه بانک مرکزی با هدف حل و فصل مشکلات ترازنامه ای بانک ها و رفع مشکل تنگنای اعتباری آنها با هماهنگی دستگاههای مرتبط در دولت طرح اصلاح نظام بانکی را در دستور کار خود قرار داده است تصریح کرد: از سوی دیگر بخش دیگری از مشکلات مربوط به افزایش نرخ سود و چسبندگی رو به پایین آن را باید در مشکلات برون ترازنامهای بانکها جستجو کرد كه از جمله موارد مهم مرتبط با عوامل برون ترازنامهای بانکها میتوان به بالا بودن نرخ سود اوراق تامین مالی (نظیر اوراق بدهی دولتی، اخزاها، سخاب و غیره)، پرداخت سود بالا از سوی خودروسازان در قالب سود مشارکت و انصراف از مشارکت در طرحهای پیش فروش خودرو و پرداخت سود نامتعارف از سوی صندوقهای سرمایهگذاری با درآمد ثابت و از همه مهمتر رقابت های غیر اصولی موسسات غیر مجاز اشاره کرد.
*درمان معضلات بانک ها با ساماندهی موسسات غیرمجاز
سیف یكی از مهمترین اقدامات ریشهای و اساسی بانك مركزی در راستای حل و فصل مشكلات بازار پول را ساماندهی كامل موسسات غیرمجاز در سال ۹۶برشمرد و گفت: هر چند كه بر مبنای مصوبه شورای عالی امنیت ملی سال ۹۴ را میتوان به عنوان اولین سال برخوردهای جدی این بانك با موسسات غیرمجاز قلمداد كرد، لیكن نقطه اوج فرایند ساماندهی این موسسات را میتوان در سالهای ۹۵ و ۹۶ مشاهده كرد؛ بهطوری كه بانك مركزی در راستای اجرای این مصوبه برنامه جامع ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی را در چهار گام "شناسایی نهادهای پولی غیرمجاز"،"تعیین وضعیت نهادهای متقاضی مجوز"،"جلوگیری از فعالیت نهادهای غیرمجاز" و"انحلال و پیگیری حقوقی کیفری نهادهای غیرمجاز" دنبال کرد.
*اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی به خط اعتباری تبدیل شد
رییس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه علاوه بر ساماندهی موسسات غیرمجاز كه نقش موثری در كاهش اختلالات موجود در بازار پول ایفا میكند، بانک مرکزی با هدف كاهش فشار نقدینگی در بانك ها و کنترل روند فزاینده اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی، "برنامه جامع ساماندهی اضافه برداشت بانکها و موسسات اعتباری" را در سالجاری در دستور کار خود قرار داده است تصریح کرد: این بانک با در نظر گرفتن تمهیداتی برای بانک ها اضافه برداشت آنها را به خطوط اعتباری با نرخ سود ۱۸ درصد تبدیل کرد. همچنین در صورتی که این تسهیلات همراه با تودیع وثیقه از سوی بانکها باشد و در کنار آن مدیریت منابع و مصارف بانکها بهبود یافته و سررسیدهای در نظر گرفته شده برای این خطوط نیز رعایت شود، این نرخ به ۱۶ درصد کاهش مییابد. در این راستا با كاهش نرخهای سود در بازار بین بانكی ریالی زمینههای لازم جهت كاهش نرخهای سود مورد عمل بانكها و موسسات اعتباری غیربانكی در شبكه بانكی فراهم آمده است.
*ابلاغ بخشنامه هشت بندی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی
عالی ترین مقام بانک مرکزی به فراهم شدن شرایط و زمینههای لازم برای كاهش نرخ سود بانكی و همچنین به منظور تحقق اهداف كلی اقتصاد مقاومتی در افزایش تولید و اشتغال، به بخشنامه هشت بندی بانك مركزی اشاره کرد و گفت: بانک مرکزی در آخرین اقدام خود در موضوع نرخ سود سپرده های بانکی بخشنامه هشتبندی را با هدف انتظامبخشی به نرخهای سود سپردهها در بازار به شبكه بانكی ابلاغ کرد. در این راستا ضمن تاکید بر علیالحساب بودن نرخ سود بانکی در زمان عقد قرارداد با مشتری و با عنایت به مصوبات پیشین شورای پول و اعتبار، نرخ های سود علیالحساب سپردههای سرمایهگذاری یکساله حداکثر معادل ۱۵ درصد و نرخ سود علی الحساب سپرده های کوتاه مدت عادی روزشمار حداکثر معادل ۱۰ درصد تعیین شد. وی افزود: علاوه بر این تأكید مجدد بر لزوم رعایت نرخهای سود مصوب شورای پول و اعتبار توسط تمامی بانكها و جلوگیری قاطعانه از اقدامات تخلفآمیز در زمینه انحراف از مقررات مربوط به نرخ سود از جمله مهمترین رویكردهای اتخاذ شده در این بخشنامه بوده است.
سیف ابراز امیدواری کرد با اجرایی شدن این بخشنامه در شبكه بانكی، هدف اصلی بانك مركزی در كاهش هزینه تأمین مالی در اقتصاد محقق و زمینههای لازم برای تحریك تولید و افزایش اشتغال در كشور فراهم شود. وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه هر چند كه بانك مركزی مجدانه به دنبال اجرای دقیق این بخشنامه در شبكه بانكی است و بر رعایت نرخهای سود مورد عمل در شبكه بانكی نظارت خواهد کرد گفت: در کنار این امر تحقق الزاماتی نظیر ایجاد انضباط و هماهنگی میان سیاستهای پولی و مالی، ساماندهی رویههای تأمین مالی صندوقهای سرمایهگذاری با درآمد ثابت بانک ها با هدف کنترل نرخ سود سپردهها، پایبندی شرکت های خودروساز به توافقات صورت گرفته با بانک مرکزی در خصوص سقف نرخهای سود در قراردادهای مشارکتی و پیشفروش محصولات، توجه به ابعاد مختلف انتشار انواع اسناد بدهی دولتی با هدف مدیریت آثار منفی نرخ بازدهی اوراق مزبور بر نرخهای سود در بازار پول و عنایت به روشهای نوین بانکداری و درآمدزایی از طریق ارائه خدمات بانکی نیز از جمله مواردی است که دنبال خواهد شد.